Zgryz, to wzajemny kontakt powierzchni przeciwstawnych łuków zębowych podczas pracy mięśni twarzy. Zgryz może być prawidłowy lub nieprawidłowy.
Prawidłowy zgryz ma ogromne znaczenie dla zdrowia jamy ustnej. Oznacza, że możemy się cieszyć prostymi, pięknymi zębami. Możliwe jest gryzienie, zachowanie odpowiedniej higieny jamy ustnej, prawidłowa wymowa.
Anatomia prawidłowego zgryzu
Zgryz zależy od wzajemnego ułożenia i relacji szczęk górnej i dolnej (żuchwy), działania stawu skroniowo – żuchwowego i zębów.
Zęby służą do rozdrabniania pokarmów, żucia, odpowiadają za mówienie, wyraz twarzy. Mieszczą się w zębodołach – górne w kości szczęki górnej, dolne w żuchwie. Szczęka górna i żuchwa odgrywają bardzo ważną rolę w żuciu, ma to wpływ na trawienie i ogólny stan zdrowia. Żuchwa połączona jest z czaszką stawem skroniowo-żuchwowym, który m.in. umożliwia żucie i mówienie. Przy zachowaniu prawidłowego zgryzu stawy skroniowo – żuchwowe działają bez bólu, klikania itp.
Typy zgryzów
Prawidłowy zgryz prosty, jest wtedy, gdy górne zęby z przodu pokrywają w 1/3 dolne, siekacze dolne i górne równo się stykają, górne i dolne zęby mają kontakt a linia środkowa twarzy jest zgodna z linią między siekaczami centralnymi.
Są różne wady zgryzu:
- Zgryz głęboki, to wada która cechuje się bardzo mocnym nachodzeniem siekaczy górnej szczęki na zęby żuchwy. Zęby dolne są pokryte co najmniej w 2/3 przez górne.
- Zgryz krzyżowy – zęby dolne zachodzą na górne. Warga dolna staje się wysunięta, górna się zapada, widoczna asymetria twarzy.
- Tyłozgryz jest wtedy, gdy zęby górne i dolne nie stykają się, bo łuk dolny jest cofnięty względem górnego.
- Przodozgryz – dolny łuk zachodzi na górny. Przy stłoczeniu zębów są zbyt duże w stosunku do zębodołów. W szczęce i żuchwie nie ma dla nich miejsca, przez co wyrastają pod niewłaściwym kątem. Odwrotnością są zęby odseparowane – za dużo miejsca na niewielkie zęby, szpary.
Wszystkie wady zgryzu wpływają na wygląd twarzy. Z kolei zniekształcenia i asymetrie twarzy mają wpływ na kształt zgryzu.
Jak dbać o rozwój zgryzu u dzieci?
Wady zgryzu wykrywane są u ponad połowy dzieci w wieku 7-18 lat. Wada zgryzu bywa cechą wrodzoną lub wynika z uwarunkowań środowiskowych (od życia płodowego). Trzeba dbać o prawidłowe karmienie piersią lub butelką, odpowiednio układać dziecko do snu, właściwie dobierać smoczki, chronić przed próchnicą, pielęgnować zęby mleczne, kontrolować mycie. Dla rozwoju zgryzu u dziecka ważna jest zdrowa dieta i jedzenie twardszych pokarmów. Ważne są regularne wizyty u dentysty i ortodonty. Jeśli dentysta nie sugeruje innego terminu, warto zgłosić się z dzieckiem do ortodonty jeszcze przed pojawieniem się zębów stałych, między 6 a 12 rokiem życia. Niepokojące symptomy, to rozchylone usta, obgryzanie paznokci, ssanie kciuka, zaciskanie szczęki.
Objawy nieprawidłowego zgryzu
Nieprawidłowy zgryz zębów często powoduje bóle głowy i migreny, sztywnienie karku i bolesność stawu skroniowo-żuchwowego, nie można swobodnie otwierać i zamykać ust, doskwiera ból oczu, uszu, zawroty głowy. Pojawiają się kłopoty z trawieniem pokarmów, postawą, oddychaniem – chory oddycha ustami, bo nie jest w stanie nabierać powietrza nosem.
Wady zgryzu mają negatywny wpływ na uzębienie. Dochodzi do uszkodzenia nie tylko zębów ale i dziąseł. Przy stłoczeniu zębów są trudności z dokładnym czyszczeniem, co przyczynia się do próchnicy i odkładania kamienia nazębnego, to z kolei prowadzi do chorób dziąseł, zaniku kości, ruchomości zębów.
Wady zgryzu mają wpływ na estetykę twarzy. Mogą powodować np. cofnięcie brody, wysunięcie górnej szczęki do przodu, rozchylenie warg. Przy nadmiernie rozwiniętej żuchwie uwypuklają się bruzdy nosowo-wargowe, zaostrzają rysy twarzy. Twarz bywa kwadratowa, asymetryczna.
Diagnostyka i leczenie nieprawidłowego zgryzu
Ortodonta diagnozuje wady zgryzu na podstawie m.in. wywiadu, zdjęcia RTG. Jest kilka metod korekty zgryzu. Podstawowym narzędziem ortodonty są aparaty ortodontyczne. Bywają ruchome (można je wyjmować), bądź stałe (na stałe przymocowane do zębów). Filarami aparatu są tzw. pierścienie mocowane na zębach trzonowych. Na pozostałe zęby nakleja się metalowe lub przezroczyste zamki wykonane z kompozytu lub ceramiki. Na prawidłowe ułożenie zębów czeka się średnio 2 lata.
Przy podejrzeniu wady zgryzu w obrębie układu kostnego albo gdy leczenie ortodontyczne nie przynosi rezultatu, wdrażane są chirurgiczne procedury korekcyjne. Wskazaniem do operacji jest np. krzywy zgryz od przesuniętych zębów lub szczęki albo obu wad jednocześnie.
Na leczenie wad zgryzu nigdy nie jest za późno (im wcześniej, tym lepiej). Dla powodzenia walki o prawidłowy zgryz kolosalne znaczenie ma współpraca między pacjentem a specjalistą, regularne wizyty.
Prawidłowy zgryz a zdrowie ogólne
Prawidłowy zgryz ma ogromny wpływ na działanie innych narządów. Chodzi nie tylko o komfort pacjenta i zdrowie jego stawów skroniowo- żuchwowych. Istnieje ścisły związek między prawidłowym zgryzem a zdrowiem mózgu, pracą układu pokarmowego, hormonalnego, oddechowego, nerwowego. Wady zgryzu przyczyniają się do wad postawy.
Wady zgryzu utrudniają mowę, oddychanie, żucie, odbijają się na wyglądzie twarzy, prowadzą do obniżonej samooceny, kompleksów, nieakceptowania swojego wyglądu, unikania kontaktu z ludźmi.
Jak utrzymać prawidłowy zgryz – wskazówki
Aby utrzymać prawidłowy zgryz istotna jest odpowiednia higiena jamy ustnej. Mycie zębów dwa razy dziennie, stosowanie nici dentystycznych i płynów do płukania, to podstawa. Zalecane są regularne wizyty u dentysty i ortodonty, unikanie nawyków szkodliwych dla zgryzu. Należy do nich np. oddychanie przez usta, ssanie warg, policzków, kciuka, gryzienie różnych przedmiotów (np. długopisów), zgrzytanie zębami.
